-shia%20muslim-20924.jpg)
دراین مقاله به بررسی تکالیف فرزندان نسبت به والدین می پردازیم. با ما در ادامه مطلب همراه باشید...
دراین مقاله به بررسی تکالیف فرزندان نسبت به والدین در کلام هشتمین آفتاب هستی می پردازیم :
1- نیکى به والدین و اطاعت از آنها جز در موارد گناه، ایثار و فداکارى در راه آنها
امام رضا (علیه السلام ) فرمود:
نیکى به پدر و مادر بر فرزند واجب است، گرچه هر دو مشرک باشند و اطاعت مخلوق در معصیت خدا جایز نیست (اگر تو را به تخلف از فرمان الهى امر کردند، از آنها پیروى مکن ).(1)
امام رضا (علیه السلام ) فرمود:
بر تو باد به طاعت کردن از پدر و نیکى و فروتنى و خضوع و بزرگ شمردن و احترام به او، و همیشه صداى خود را در حضور وى آهسته کن زیرا که پدر ریشه فرزند است و فرزند شاخه اى از او مى باشد. اگر اونبود، خدا تو را مقدر نمى کرد و جاه و جان و اموال را در راه او نثار کن .(2)
2- قدردانى و تشکر از زحمات پدر و مادر
امام رضا (علیه السلام ) فرمود:
خداوند در قرآن شریف حق والدین را قرین حق خود قرار داده و فرموده است : (شکرگزار من و شکرگزار پدر و مادرت باش که برگشت همه به سوى اوست. )
در این آیه شکر پدر و مادر، درست در کنار شکر خدا قرار گرفته است، گویى شکر والدین مانند شکر خدا بلکه (شکر والدین ) خود شکر خداست. (3)
امام رضا (علیه السلام ) فرمود:
(خداوند امر به سپاسگزارى از خود و والدین انسانها کرده است، پس کسى که خدا را شکر کند ولى از والدین قدردانى نکند، در حقیقت خدا را شکر نکرده است. ) (4)
3- پرهیز از موجبات عقوق (هرگونه رنجش و آزردگى خاطر پدر و مادر)
عقوق در لغت به معناى نافرمانى، آزردن، استخاف و ترک نیکى و مهربانى است. عقوق پدر و مادر عبارت است از: به خشم آوردن و شکستن دل و آزردن خاطر ایشان. به هر نوع که دل آزرده شوند، عقوق حاصل و آدمى مستحق عذاب الهى مى شود.
امام رضا (علیه السلام ) از پدرش، از جدش، امام صادق (علیه السلام ) حدیث کرد که فرموده است :
اگر خداوند براى جلوگیرى از رنجش و آزار پدر و مادر کلمه اى را کوتاهتر از (اف ) مى دانست، آن را در قرآن شریف مى آورد. (5)
تفسیر کلمه (اف ) در اصل به معنى (هرچیز کثیف و آلوده است و به عنوان توهین )(6) و به هر چیزى که مایه ناراحتى است(7) گفته شده است .
واژه (اف ) از نظر اصل کلمه، اسم صوت بوده است (صدایى که انسان به هنگام اظهار نفرت یا ابراز تالم و درد جزئى و یا فوت کردن چیز آلوده اى از دهانش خارج مى شود.) سپس این اسم صوت به صورت کلمه اى در آمده و حتى افعالى از آن مشتق شده است و در ناراحتى جزئى و یا اظهار تنفر به خاطر مسائل کوچکى به کار رفته است.(8)
امام باقر (علیه السلام ) در تفسیر (اف ) فرموده است :
هو ادنى الاذى، حرم الله فما فوقه .(9)
(اف ) گفتنى را که خداوند نسبت به پدر و مادر نهى فرموده، حداقل و کوچکترین آزار زبانى است و آنچه از این حد تجاوز کند، و سخنى اضافه بر کلمه رنج دهنده اى صورت گیرد، بدون تردید حرام و نهیش شدیدتر خواهد بود.(10)
4 - دعا براى پدر و مادر، صدقه دادن براى آنها، رفق و مدارا در هر حال
معمربن خلاد گوید: به امام هشتم (علیه السلام ) عرض کردم ، پدر و مادرم مذهب حق را نمى شناسند، آیا براى آنان طلب مغفرت کنم ؟ حضرت در پاسخ فرمود: برایشان دعا کن ، صدقه بده و اگر زنده اند، با آنان مدارا کن (تا هدایت شوند) زیرا پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) مى فرمود: من به رحمت و مهربانى مبعوث شده ام ، نه به عقوق و نافرمانى . از این روایات فهمیده مى شود که حقوق پدر و مادر آنقدر سنگین است که حتى در صورت مشرک بودن باز احترام واجب است ، مبادا کسى تصور کند که مخالفت با پدر و مادر در صورت مشرک بودن ، مى تواند دلیلى براى بدرفتارى با آنها باشد. (11)
قرآن کریم مى فرماید: صاحبهما فى الدنیا معروفا.(12)
(در زندگى دنیا با پدر و مادر با شیوه مطلوب و پسندیده معاشرت کن ).
5- دامنه احسان به والدین (و گستردگى آن )
از دیدگاه امام رضا (علیه السلام ) حقوق پدر و مادر بر فرزند منحصر به زمان حیات انسان نیست و با مرگ ایشان خاتمه نمى یابد، بلکه پس از مرگ آنان نیز فرزند وظیفه دارد به آنان نیکى کند، حقوق (ادانشده ) ایشان را ادا کند، براى ایشان نماز بگزارد، روزه بگیرد، طلب آمرزش نماید، حج و انفاق کند، به عهد و پیمانش وفا نماید، دوستانشان را احترام کند، اگر پیوند خویشاوندى برقرار نساخته بودند، او به جاى آنان برقرار سازد، البته در این موارد خداوند همان ثوابى را که براى پدر و مادر مقرر داشته، بیش از آن به فرزند عطا مى کند.
از آنجا که روح والدین پس از حیات (در زندگى برزخى ) مرتبط با این جهان است، اعمال خیرى که فرزندان براى والدین خود انجام مى دهند، به صورت هدایایى به روح آنها مى رسد و مسرورشان مى سازد.
در حدیثى از امام على بن موسى الرضا (علیه السلام ) مى خوانیم :
هیچ مومنى نیست که زیارت قبر مومنى کند و هفت مرتبه سوره قدر را بر او بخواند، مگر اینکه خداوند او و صاحب قبر را مى آمرزد. (13)
عوارض و آثار بدرفتارى با والدین
امام رضا (علیه السلام ) در پاسخ (محمدبن سنان ) نوشت :
خداوند عقوق پدر و مادر را حرام فرمود؛ زیرا در عقوق بیرون شدن از توفیق طاعت خداوند عزوجل است. همچنین انسان را از بزرگداشت اوامر خدا و احترام به پدر و مادر باز مى دارد و نیز باعث ناسپاسى و کفران نعمت است، و موجب کمى نسل و انقطاع آن مى گردد.
نافرمانى پدر و مادر سبب مى شود که از پدر و مادر کمتر احترام به عمل آید و حق ایشان چنان که باید و شاید شناخته نشود (و در نتیجه ) پیوند خویشاوندى گسیخته گردد و پدر و مادر از فرزند و تربیت وى دست برداشته، کناره گیرى کنند. آرى این همه آثار و عواقب نامطلوب معلول این است که فرزند از نیکى به پدر و مادر خوددارى کرده است .(14)
آثار نیکى به والدین:
1 - طولانى شدن عمر
2 - وسعت رزق
3 - احسان و نیکى نسل آینده (قدرشناسى فرزندان )
4 - آمرزش گناه
5 - دفع بلاها
6 - استجابت دعا
7- برکت در زندگى
8 - روشنى دل
9- درک ثوابهاى معنوى
10- آسان جان دادن
مرحوم حضرت آیة الله العظمى حاج سید شهاب الدین مرعشى نجفى فرمود:
در نجف بودیم ، یک روز مادرم به من فرمود: پدرت را (براى صرف نهار) از خواب بیدار کن. من به طبقه فوقانى (اقامتگاه ) رفتم. دیدم پدرم در حال مطالعه به خواب رفته است. در فکر فرو رفتم که چگونه ایشان را از خواب بیدار کنم، مبادا اسباب رنجش خاطر ایشان فراهم شود. خم شدن، لبهایم را کف پاى پدر گذاشتم و چندین بوسه زدم تا سرانجام پدر در اثر نوازش و قلقلک پا از خواب بیدار شد.
او هنگامى که مراتب ادب و کمال را تا این حد از من دید، فرمود: شهاب الدین تو هستى؟ عرض کردم : آرى. وى دو دستش را برا دعا به آسمان بلند کرد و برایم این چنین دعا کرد: پسرم! خدا عزتت را افزون کند، و تو را از خدمتگزاران اهل بیت قرار دهد. سپس حضرت آیت الله مرعشى نجفى افزود: هر چه دارم ، از برکت دعاى پدرم است .(15)
پی نوشت :
1) بحارالانوار، جلد 74، ص 72.
2) حارالانوار، جلد 71، 76.
3) مستدرک الوسائل ، جلد 2، ص 627.
4) مسندالامام الرضا، جلد 1، ص 268.
5) تفسیر مجمع البیان ، جلد 6، ص 409.
6) مفردات راغب اصفهانى .
7) تفسیر فخر رازى ، جلد 20، ص 188.
8) تفسیر نمونه ، جلد 12، ص 84.
9) بحارالانوار، جلد 71، ص 78.
10)علماى عالم اصول مى گویند: هر لفظى داراى دو دلالت است : 1 - منطوق 2 - مفهوم . در زمینه احترام به پدر و مادر آیه (ولا تقل لهما اف ) دلالت بر تحریم گفتن اف و اظهاردلتنگى نمودن روبروى پدر و مادر مى نماید اگر به همان کلمه (اف ) که گفته مى شود، کفایت کنیم ، آن را (منطوق ) گویند، اما آنچه از این مفاد فهمیده مى شود. دلالت بر تحریم شتم و ضرب یعنى دشنام و کتک است که آن را (مفهوم ) نامند، زیرا زدن بدتر از گفتن اف بوده و تحریم آن شدیدتر است .
11 ) اصول کافى ، جلد 2، ص 159.
12) سوره لقمان / آیه 15.
13) المحجة البیضاء، جلد 8، ص 290.
14) بحارالانوار، جلد 74، ص 76 - 74؛ تفسیر نورالثقلین ، جلد 3، ص 150؛ علل الشرایع ، ص 479.
15) حقوق والدین ، ص 12.
منبع: آیین زندگی از دیدگاه امام رضا (علیه السلام) /نوشته :محسن کتابچى /مصاف
